W Polsce rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania u kobiet do 45 roku, po nowotworach piersi, złośliwym guzem, powodującym co roku około 4 tys. nowych zachorowań i 2 tys. zgonów. Odsetek kobiet przeżywających 5 lat po rozpoznaniu tego nowotworu jest najniższy w Europie i nie przekracza 50%.
Główną przyczyną powstawania raka szyjki macicy jest powszechnie występujący wirus brodawczaka ludzkiego, w skrócie nazywany HPV. Szacuje się, że połowa dorosłych w trakcie swojego życia zostaje zakażonych wirusem HPV. W zdecydowanej większości przypadków organizm jest w stanie sam pozbyć się wirusa.
Do zakażenia wirusem HPV dochodzi głównie na drodze stosunków seksualnych. Niebezpieczne są również inne intymne kontakty, bez odbycia stosunku seksualnego. Możliwe jest także przeniesienie HPV z matki na dziecko podczas porodu. Bywa też, że niedbająca o higienę matka zakaża swoje dziecko, przenosząc wirusa na powierzchni swoich rąk. Można zakazić się też przez środki higieniczne, bieliznę, narzędzia medyczne. Nie można zakazić się drogą kontaktu z krwią.
U większości zakażonych kobiet i mężczyzn nie ma widocznych objawów, przez co zupełnie nieświadomie mogą oni przekazać wirusa swoim partnerom. Czasem w okolicach narządów płciowych mogą pojawić się zmiany skórne w postaci brodawek. U kobiet zauważalne objawy pojawiają się dopiero w stadiach zaawansowanych. Są to zazwyczaj nieprawidłowe krwawienia, upławy i ból oraz plamienie po stosunku. Średni czas rozwoju choroby wynosi od 5 do 12 lat. Z tego powodu kobiety, które nie wykonały profilaktycznych badań cytologicznych, często zbyt późno zjawiają się u lekarza. Rak szyjki macicy późno wykryty i nieleczony może doprowadzić do śmierci nawet w młodym wieku.
Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju raka szyjki macicy to: zakażenie wirusem HPV, liczni partnerzy seksualni, partner z przeszłością seksualną, rozpoczęcie współżycia seksualnego w młodym wieku, palenie tytoniu, ignorowanie objawów i wstyd przed wizytą u lekarza.
Istotą profilaktyki pierwotnej jest niedopuszczenie do zakażenia HPV poprzez edukację zdrowotną, szczepienia ochronne polecane młodym kobietom, najlepiej przed rozpoczęciem inicjacji seksualnej. Należy jednak pamiętać, że nie zwalnia to kobiety z regularnych badań cytologicznych, które pozwalają na wczesne wykrycie choroby nowotworowej. Cytologię powinno się wykonywać nie rzadziej niż raz na 3 lata, najlepiej co rok. Należy pamiętać, że leczenie choroby nowotworowej w stadiach przedrakowych jest w pełni skuteczne i nie okalecza.
W ramach ogólnopolskiego programu profilaktyki raka szyjki macicy badanie cytologiczne jest bezpłatne.
