Alergia pokarmowa - jak jej zapobiec?

dr med. Piotr Dziechciarz, dr med. Dorota Gieruszczak-Białek, dr med. Andrea Horvath, prof. dr hab. med. Hanna Szajewska 

Klinika Pediatri, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa

Każda niepożądana reakcja na spożyty pokarm, która jest wynikiem błędnego rozpoznania pokarmu przez układ odpornościowy człowieka nazywana jest alergią.

Niepożądane reakcje na pokarmy powstające bez udziału układu odpornościowego są nazywane niealergiczną nadwrażliwością na pokarmy (lub nietolerancją pokarmową).

Przykładem takiej reakcji jest nietolerancja cukru mlecznego (laktozy) spowodowana wrodzonym niedoborem enzymu trawiącego cukier mleczny w jelitach.

Szacuje się, że alergia na pokarmy występuje u około 5—8% dzieci, co sprawia, że należy do jednej z częstszych chorób.


Jakie są najczęstsze alergeny pokarmowe?

Ponad 90% reakcji alergicznych u dzieci jest wywoływanych przez kilka pokarmów:

mleko krowie
jajo kurze (zobacz: Uczulenie na białko jaja kurzego, Uczulenie na żółtko jaja kurzego)
soję
pszenicę
orzeszki ziemne, orzechy laskowe lub włoskie (i inne)
ryby i skorupiaki (zobacz: Alergia na tuńczyka, dorsza, śledzia, węgorza)

Jakie są typowe objawy alergii?

Objawy alergii u dzieci dotyczą:

przewodu pokarmowego – wymioty lub intensywne ulewanie pokarmu, biegunka (czasem krew w stolcu), kolka, wzdęcie brzuszka, upośledzenie stanu odżywienia (zwolnienie tempa wzrastania lub zahamowanie przyrostu masy, a następnie długości ciała)
dróg oddechowych – sapka lub katar (rzadko jako izolowana postać), trudności z oddychaniem (duszność), świsty w klatce piersiowej
skóry – atopowe zapalenie skóry („skaza białkowa”), pokrzywka, obrzęk warg
Najgroźniejszą, zagrażającą życiu, ale na szczęście rzadko występującą manifestacją alergii jest uogólniona reakcja natychmiastowa – wstrząs anafilaktyczny.

Objawy alergii na pokarmy mogą wystąpić bezpośrednio po ich spożyciu lub pojawić się w ciągu kilku godzin do kilku tygodni po wprowadzeniu nowego pokarmu. Ustępują po wyeliminowaniu alergenu z diety dziecka.

Objawom alergii zwykle nie towarzyszy gorączka. Należy pamiętać, że opisane wyżej objawy mogą mieć wiele innych przyczyn.


Jak mogę sprawdzić, czy moje dziecko zachoruje na chorobę alergiczną?

Wśród wielu czynników określających ryzyko wystąpienia choroby alergicznej u dziecka największe znaczenie ma występowanie alergii u członków najbliższej rodziny. Jeżeli chorobę alergiczną rozpoznano u rodziców lub rodzeństwa, to istotnie zwiększa się ryzyko rozwoju alergii u dziecka.


Ryzyko wystąpienia choroby alergicznej u dziecka w zależności od wywiadu rodzinnego
Choroba alergiczna u najbliższych krewnych
(rodziców lub rodzeństwa    Ryzyko rozwoju alergii u dziecka (%)
nie występuje    5—15
u jednego z rodziców    20—40
u jednego z rodzeństwa    25—35
u obojga rodziców    40—60
taka sama u obojga rodziców    50—80


Czy mogę zmniejszyć ryzyko choroby alergicznej u mojego dziecka? TAK!
 

Karm swoje dziecko wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia, a potem kontynuuj karmienie piersią podczas wprowadzania pokarmów uzupełniających.
Jeżeli Twoje dziecko należy do grupy zwiększonego ryzyka alergii (zobacz tabelę powyżej), a nie możesz go karmić wyłącznie piersią, w pierwszym półroczu życia możesz mu podawać specjalne mieszanki zmniejszające ryzyko alergii (tzw. hydrolizaty białek).

Karmienie piersią
To, czy karmienie piersią zapobiega rozwojowi alergii (lub go opóźnia) i w jakim zakresie, budzi wiele kontrowersji. Jednak ze względu na liczne korzyści wynikające z takiego postępowania, zaleca się, aby niemowlęta - bez względu na ryzyko wystąpienia choroby alergicznej - były karmione wyłącznie pokarmem kobiecym przez pierwsze 6 miesięcy życia.

Specjalne mieszanki (hydrolizaty białek)
U niemowląt z grupy zwiększonego ryzyka rozwoju choroby alergicznej ze względu na obciążenie rodzinne bez objawów alergii, które nie mogą być karmione piersią, możesz zastosować specjalne mieszanki. Wybór odpowiedniego dla Twojego dziecka sposobu żywienia i preparatu przedyskutuj z lekarzem.

Pokarmy uzupełniające
Zgodnie z zaleceniem większości ekspertów pokarmy uzupełniające (tzn. inne niż mleko) można wprowadzać do diety niemowlęcia karmionego sztucznie już po ukończeniu 4. miesiąca życia, a u dziecka karmionego wyłącznie piersią po ukończeniu 6. miesiąca życia. Obecnie nie ma dowodów, że opóźnione wprowadzanie pokarmów potencjalnie alergizujących (np. jaja, orzeszki ziemne, inne orzechy, ryby, pszenica) zmniejsza ryzyko alergii.

Probiotyki
W zapobieganiu chorobom alergicznym próbowano także stosować niektóre probiotyki, czyli pożyteczne bakterie zawarte w jogurtach oraz niektórych dodatkach (suplementach) do diety i preparatach farmaceutycznych.

Prebiotyki
Prebiotyki to związki cukrowe zawarte w mleku kobiecym oraz niektórych rodzajach mleka modyfkowanego dla niemowląt. Wprawdzie niektóre z nich zmniejszają ryzyko zachorowania na choroby alergiczne, ale rutynowe ich stosowanie nie jest zalecane przez towarzystwa naukowe.

Nie stosuj profilaktycznej diety z eliminacją potencjalnie uczulających pokarmów podczas ciąży i karmienia piersią w celu zapobiegania rozwojowi alergii u Twojego dziecka.

W proflaktyce alergii nie podawaj także niemowlęciu mleka sojowego.
 

Dieta eliminacyjna w czasie ciąży
Dieta eliminacyjna w czasie ciąży polegająca na wykluczeniu z diety potencjalnie uczulających pokarmów (p. wyżej), prawdopodobnie nie zmniejsza ryzyka wystąpienia u dziecka objawów alergii, może mieć natomiast niekorzystny wpływ na stan odżywienia zarówno matki, jak i płodu, dlatego nie jest zalecana.

Dieta eliminacyjna w czasie laktacji
Nie ma dowodów na to, że zapobiega wystąpieniu alergii u dziecka, a może negatywnie wpływać na stan odżywienia i samopoczucie karmiącej mamy.

Mleka sojowe
Białko soi ma również właściwości uczulające, dlatego nie zaleca się stosowania mleka sojowego w zapobieganiu alergii u niemowląt.

Tekst pochodzi z serwisu Medycyna Praktyczna: Lekarze pacjentom - pediatria